Ik heb een nieuw onderzoeksproject: schrijvers op podia. Kunnen literaire festivals leuk zijn? Waarom zou je kijken naar een schrijver die voorleest?
Het raam uit
Ik kan zelf heel goed op een stoel zitten zonder te schreeuwen en te wiebelen en toch geen woord horen van wat er gezegd wordt. Ik kan mijn ringvingers om mijn pinken heenslaan en mijn middelvingers om mijn wijsvingers dankzij vele uren in de kerk vroeger. Ik herinner me een klaslokaal waar je als je achterin zat gaten kon boren in de betonnen vloer. Wel opletten dat je je goed vasthield aan de tafelrand zodat je niet onderuit ging op één stoelpoot. Zodra ik zat, was ik weg, het raam uit, de wolken in. Ik dacht: ik lees later het boek wel. Als er geen raam was, las ik boeken onder het tafelblad of tekende poppetjes in mijn schriften. Van tekenen schijn je juist beter te luisteren, maar dat effect kan ik me niet herinneren.
Te groot hoofd
Ik vind: gesproken woord voegt vaak weinig toe aan een tekst. Het vertraagt. Als het alleen om de inhoud van je woorden gaat, als het zelfs al in een boek staat, kun je de tekst beter in je eentje lezen en je eigen tempo bepalen dan dat je je laat voorlezen. Ik heb niet alleen oren, maar ook ogen, een neus en een huid. Waar het mis gaat: er valt niets te zien. Of wat er te zien is, is te ver weg. De stem is monotoon, in zichzelf gekeerd, heeft het niet tegen jou, maar tegen een onzichtbare spiegel. Kijkt niet in de zaal. Er zit geen lucht in de tekst. Er zitten mensen voor je met een groot hoofd of een hoed op. De stoelen zijn slecht. Je krijgt last van je rug en je been slaapt. De vloer gaat op en neer. Er lopen mensen langs, ze gooien met deuren. Anderen fluisteren met elkaar.
Onderonsjes
Het is soms/vaak interessanter om opzij te kijken naar dingen die niet in de schijnwerper staan, kleren, leuke mensen in het publiek, onderonsjes, reacties op een telefoon die afgaat of een wind die gelaten wordt.
Moordenaar
In films valt de hele wereld stil als een spreker zijn cruciale speech doet. De vogels zwijgen, het verkeer stopt, de wind houdt op met waaien. En alle aanwezigen horen alleen nog wat die ene spreker zegt. Heel soms gebeurt zoiets in het theater.
Ooit verpletterde Jacob Derwig me met een voorstelling die De zachtmoedige heette. Ergens in een zaaltje op het Veeartsenijterrein in Utrecht. Het was een monoloog van Dostojevski, het verhaal van een man die zijn vrouw had vermoord. Er was niets dan Derwigs stem en zijn hoofd en iedereen was stil. Het was van het begin tot het einde boeiend. Hoe kan dat? Hoe doet hij dat?
Strafzaaltje
Een paar weken geleden ging het weer helemaal mis met de relatie tussen mij en literaire festivals. Het begon leuk, in een tuin. Een joviale muzikant met een gulle stem maakte tussendoor grapjes met het publiek. Er gebeurde iets tussen podium en publiek. Maar daarna moesten we naar een strafzaaltje en kwam de ene na de andere bloedserieuze dichter op om zijn papiertje uit te vouwen en zin voor zin voor te lezen. Titel, gedicht, applaus, weg. Er kwam geen einde aan.
Voorleesrevolutie
Ik zou het niet beter doen, zeker niet. Maar ik zou het wel graag beter kúnnen. Ik zou het podiumdier in mij willen bevrijden, een beetje meer worden als Dichter des Vaderlands Babs Gons. Hoe doe je dat? Waarom is er voor dichters Spoken Word en voor schrijvers geen Spoken Proza? Om een beginnetje met de voorleesrevolutie te maken heb ik met schrijver/beeldhouwer Mohana van den Kroonenberg een workshop Spoken Proza georganiseerd voor de Auteursbond. Stemacteur en auteur Kevin Hassing geeft de workshop. Interesse? Word lid van de Auteursbond! En het wordt natuurlijk een doorslaand succes en dan gaan we door, het land in, de wereld over!