Zo’n literaire canon. Hoezo staan er zo weinig vrouwen op? Wie bepaalt wat goed en voor de eeuwigheid is? 3 november was Fixdit in Savannah Bay in Utrecht, de belangrijkste boekhandel van Nederland )*. Fixdit is een collectief van elf vrouwen die niet alleen bittere tranen laten om de literaire canon, maar vooral de strijd met de wereld erachter aangaan, die er ook voor zorgt dat mannelijke schrijvers veel vaker in de prijzen vallen. Ze hebben al voor elkaar gekregen dat vernieuwende schrijfsters die uit de schappen van de boekwinkels verdwenen waren (Andreas Burnier, Virginie Loveling, Carry van Bruggen en Mary Dorna) opnieuw uit zijn gegeven en maken ook een podcast. Deze maanden zijn ze op tournee.
De hoogste toren
Er deugt veel niet in de wereld. De rijken worden steeds rijker en wie bekend is als schrijver/acteur/kunstenaar en goed verkoopt, wordt steeds bekender en verkoopt meer. Prijs na prijs krijgt hij uitgereikt. Interview hier, interview daar. De uitverkoren schrijver. Hij wordt op een voetstuk gezet, terwijl medeschrijvers het met de kruimels moet doen. Hoe werkt dat? Vanwaar die behoefte aan superhelden? Waarom wil iedereen altijd hetzelfde? Waarom dragen mensen met alle keuze van de wereld dag in dag uit een spijkerbroek? Waarom staan toeristen overal ter wereld in de rij voor de lokale hoogste toren? Is het de behoefte aan een overzichtelijk leven? Opruimwoede zodat uit onze tijd voor de volgende generaties een overzichtelijk rijtje schilders en schrijvers overblijft om monumenten voor op te richten? Met de categorie vrouwen korte metten maken ruimt lekker op. Is het echt zo moeilijk om je heen te kijken of er andere, leukere boeken liggen naast dat hoogste stapeltje met die neonsticker ‘Prijswinnaar’?
De oude witte man (Neerlandicus) op je schouder
3 November: Drie schrijfsters op hoge stoelen in een boekwinkel. Sanneke van Hassel, Christine Otten en Manon Uphoff lazen voor uit hun manifest: Optimistische woede, fix het seksisme in de literatuur. Paar dingen:
Als een clubje witte mannen bepaalt wie goed is en hoe je moet schrijven, betekent dat wie geen witte man is, altijd op achterstand staat en minder vrij kan werken. Je hebt geen voorbeeld of held waaraan je je kan spiegelen. Er zit altijd een witte man op je schouder die bepaalt hoe een goed boek eruit ziet. Literair schrijven, dan schrijf je vanuit een man. Als je over vrouwen schrijft, als vrouw, schrijf je een ‘vrouwenboek’.
Christine Otten werkt al jaren met gedetineerden. Veel van hen zeggen: ‘Literatuur is voor de elite, niet voor mij. Ik ben niet goed in Nederlands.’ Maar het gaat niet om ‘foutloos’ Nederlands. Het gaat erom dat je taal als instrument kunt gebruiken om je emoties en dromen vorm te geven. Zij merkt: als mensen eenmaal gaan schrijven en de geschreven verhalen met elkaar delen geeft dat een sfeer van vertrouwelijkheid. En ze worden nieuwsgierig naar hoe anderen verhalen schrijven. Van schrijven word je ook lezer. Er gaat een wereld open. Ze gaf gedetineerden de taal terug. Schrijven is je eigen stem vinden.
Schrijven is veel meer dan verkoopcijfers, praatjes in boekwinkels en prijzen winnen. Het werken met gedetineerden is voor Otten ook een manier om te ontsnappen aan de competitie en de markt, het hele idee dat je als individuele schrijver constant de strijd aan moet gaan met andere schrijvers. Je kunt ook bondgenoten zijn, heeft ze gemerkt tijdens een weekendje met de andere tien schrijfsters van het manifest in een vakantiehuis op de Veluwe. Zijzelf kreeg van tevoren buikpijn bij de gedachte dat ze samen met iemand anders op een kamer moest slapen. Schrijvers staan sowieso niet bekend als groepsbeesten, maar het was geweldig. Manon Uphoff: ‘Waarom moet je allemaal in je eentje in je bootje zitten roeien?’
Bondgenoten
Ja, ja, ja! dacht ik. Jaren heb ik van grote hoogte verhalen geschreven in de derde persoon, verhalen die niets met mijn eigen leven te maken hadden uit pure angst autobiografisch te worden. Altijd met de rem erop. Want is wat ik schijf wel literair? En maar gerenommeerde klassiekers lezen. Maar nu heb ik mij vrij gelezen. Ik vreet autobiografisch getinte verhalen van vrouwen. Van mannen trouwens ook.
)* Ooit was Savannah Bay een vrouwenboekhandel. Tegenwoordig is het een toevluchtsoord voor LHBTI+-mensen en anderen die vragen hebben over feminisme, gender, klimaat, kapitalisme en post-kolonialisme. Ruimte voor boeken die niet in de canon staan, zeg maar. Toen ik zag dat Fixdit in Savannah Bay kwam ben ik vrijwillige winkelmedewerker geworden. En was verantwoordelijk voor de koekjes en nootjes op 3 november 🙂
Lees je vrij, #leeseenvrouw
Marlen Haushofer – De wand
Dit boek bespaart je een weekje retraite in een Tibetaans klooster. Weergaloos, en ik begrijp niet hoe de schrijfster het doet. Vrouw wordt volledig op zichzelf en een koe, hond en kat teruggeworpen op een berg. Hoe overleeft ze? Ze tekent haar verhaal op voor de muizen. De hoop dat ze ooit nog gevonden wordt heeft ze opgegeven. Wat blijft er van je over als alle andere mensen dood zijn? Heeft het zin om door te leven? Nou, eigenlijk niet meer of minder dan toen ze met mensen leefde. Misschien is ze zelfs wel meer bezig met waar het om gaat. Ze is zelfs alleen maar bezig met waar het om gaat. De aardappeloogst, eten voor de hond. Prachtig, onvergetelijk boek met een belachelijk optimistisch einde. Niets te verliezen. Hoera.
Nelleke Zandwijk – Het mooiste verhaal over mijn familie
Heerlijk boek met prachtige beelden en zinnen. Als je eenmaal begint lees je het in één ruk uit. Voorbeelden van parels: ‘Iemand riep vol vuur dat de doden de nieuwe levenden waren’ op een pijnlijke avond waarop iemand aan zijn familie bekend maakt dat hij nog maar een half jaar te leven heeft. Of ‘Hij was als een naaktslak op een stoep. Je zag zo’n beestje nooit eens lekker bewegen, maar ineens was hij toch halverwege een tegel’ over een man die gaandeweg een vanzelfsprekende plek inneemt in het leven van de moeder van de hoofdpersoon. Heel grappig, maar daarnaast indringend en tragisch. Volg Nelleke Zandwijk vooral op instagram. Ze is ook wildborduurder. Zoals ze borduurt, zo wil ik schrijven. Met lussen en losse draadjes.
Adichie, Chimamanda Ngozi – Americanah
6 sterren. Prachtig, fantastisch en veel meer superlatieven. Zowel grappig als schrijnend als meeslepend. Het gaat onder vele meer over huidskleur en hoe zowel witte als zwarte mensen daar tegenaan kijken, over de verschillen tussen Niet-Afrikaanse Zwarten in Amerika en Afrikaanse Zwarten, over het belang van je haardracht als zwarte vrouw. Veel verhalen over haar en het chemische leed van je kroeshaar steil maken. Het boek drijft op de liefde van Ifemelu en Obinze, hoe zij elkaar vinden en verliezen als ze hun geluk met veel strubbelingen zoeken in de Vs en Engeland en hoe ze elkaar zoeken.
Sigrid Nunez – De vriend
Grappig en ontroerend, banaal en diepgravend. Gedachten over schrijvers die akelig tegen elkaar zijn omdat ze, als ze een concurrent van het benauwde vlot waarop ze drijven kunnen stoten, zelf meer plek hebben. Sigrid Nunez kent veel schrijvers, ze geeft les en spreekt daarnaast collega’s, ze weet wat hun valkuilen zijn. En ze kent ook minstens één hond, gok ik. Ze kent de verleiding van praten met je hond en hem vragen stellen waar hij ook geen antwoord op heeft: ‘Maakt deze spijkerbroek me niet dik?’ Prettige, meanderende stijl.
Makumbi, Jennifer Nansubuga – De eerste vrouw
Fantastisch groots verhaal over vriendschappen en familiebanden tussen vrouwen, wat ze aan elkaar kunnen hebben en wat ze elkaar aandoen. Dat vrouwen harder moeten vechten om te worden wat ze willen, komt ook doordat ze elkaar de maat nemen. Giftige tongen zorgen dat mensen buitengesloten worden. Hoofdpersoon Kirabo heeft het geluk maar liefst twee wijze grootmoeders in haar leven te hebben. Verhaal speelt in Oeganda, ondertussen lees je over tradities en gebruiken. Fraaie observaties over de verschillen tussen rijkdom in de stad en rijkdom op het platteland. In de stad is rijkdom dat je elektriciteit en een auto hebt, stadse rijkdom past in een busje, op het platteland zit de rijkdom in je land en je dieren. Boek is een hele reis door levens in een andere cultuur, waarin toch dezelfde zaken spelen. En passant pleidooi voor bloot in de regen dansen.
Annie Ernaux – Het voorval
Nog nooit zo doordrongen geweest van de noodzaak van de toegang tot veilige abortus als na het lezen van dit boek. Wat een wanhoop, doodsnood en eenzaamheid in dit boek. En natuurlijk geweldig geschreven.
Carmen Laforet – Nada
Een donker huis vol armoede en frustratie in Barcelona. Geschreeuw, dreigementen. Honger. Een oma die zich opoffert voor haar zoons. Kleindochter Andrea slaat zich er doorheen en proeft nu en dan van een mogelijk ander leven bij haar vriendin thuis. 75 jaar oud dit boek. Maar wow, wat een krachtige sfeer. IJzersterk nog steeds.
Jane Gardam – Een onberispelijke man
Briljant hoe soepel het boek door de tijd heen en weer schiet. Prachtig contrast tussen hoe de hoofdpersoon door anderen wordt gezien en zijn zelfbeeld.
Tove Ditlevsen – Jeugd
Wat een humor en helderheid. De angst dat een wereldoorlog het verschijnen van je dichtbundel in gevaar brengt, alles in dienst van je dichtersbestaan. Maar stiekem ook banaal blij worden van een mooie jurk.
Elene Ferrante – De geniale vriendin
Mona Høvring – Iets wat helpt
Nicolien Mizee- Faxen aan Ger
Elizabeth Strout – Olive Kitterridge
Ine Boersma – Een opsomming van tekortkomingen
Maria Stahlie- De lijfarts
Olga Tokarczuk – Jaag je ploeg over de botten van de doden (nog niet uit, maar wat een boek)