1989. De Muur was koud gevallen of ex R. en zijn vriend André begonnen tweedehands auto’s aan Polen te verkopen. Het bedrijfje heette East West Trade en ze hadden een fax en visitekaartjes. Ik geloof dat ze diep van binnen een winstoogmerk hadden.

R. was van het avontuur. Officieel was hij, net als ik, student culturele antropologie, maar hij wilde altijd weg, dingen op verre plekken doen. Mijn belangrijkste taak als zijn vriendin was om zijn leven te notuleren. Dat deed ik met volle overgave. Een dag niet geschreven is een dag niet geleefd. Ik kan zo nazoeken wat hij deed op bijvoorbeeld 14 oktober 1989, 19.00. (In ganzenvet gebakken aardappeltjes eten bij zijn vader en diens vriendin in de Mauritsstraat in Utrecht).

In R’s kielzog ben ik ook twee of drie keer in Polen geweest, maar daar heb ik nou net weer geen notities van gemaakt. Van weken stof tot schrijven is krap een A4-tje overgebleven. Zonder beeld. Ik heb nul foto’s van Polen.

De handkus van Pjotr 2

Ik weet wel dat het altijd stervenskoud was als we naar Polen gingen, maar stoken konden ze! In hotels en restaurants was het in een T-shirt met korte mouwen prima uit te houden. Als het buiten min 17 was, moesten we in de hotelkamer nog het raam openzetten om niet gestoofd te worden in onze slaap. Verder: veel vitrages en kleedjes, neonverlichting, blonde, zwaar opgemaakte vrouwen met kapot geëpileerde wenkbrauwen, bontjassen, bedelaars, zoet gebak in bruine verpakkingen en een kerstmarkt rond een grote kerk met veel houtsnijwerk. Maar voor dat soort clichébeelden hoef je niet zelf naar een land denk ik. Laat staan dat je er een prominente plek in de geschiedschrijving van de val van de Muur mee verdient.
O ja, en autohandelaar Pjotr 2 (de ander heette Pjotr 1) die me een handkus gaf in een hotellobby met veel vitrages en kleedjes.

Sluipweg

December 1990 reden we met zijn vieren in weer zo’n krakkemikkige auto naar Krakau voor een beetje autohandel, maar vooral vakantie dit keer. André, zijn vriend Tom, R. en ik kachelden lekker door. De sfeer was goed. André zat ruim in de oubollige uitdrukkingen als ‘snor drukken’. Dan legde hij zijn wijsvinger op zijn bovenlip. ‘Zullen wij onze snor drukken?’
Voor de grens van Polen ontliepen we tien tot twaalf uur stilstaande file zo ver het oog reikte, door gierend van de lach een sluipweggetje in te schieten dat na vijf kilometer tot vlak voor de slagbomen uitkwam. Wij vonden onszelf buitengewoon slim, maar dat zag niet iedereen zo. De sfeer aan de grens was grimmig met al die krijsende, hongerige kinderen en uitgeputte ouders.

Knopen rauzen!

Voor het hotel lieten we ons zo uit de auto in de sneeuw vallen, zakten er meters in weg. We waren op de maan. Onze armen en benen waren dik en onbuigzaam van de lagen kleren. Als we elkaar een duw gaven lagen we om. Daar vloog de eerste knoop door de lucht. Die had gewoon aan één draad gehangen. ‘Knopen rauzen!’, riep André, Het werd het thema van de reis. Uit het niets, als je lodderig om je heen stond te kijken, op de markt in Krakau, in de bergen van Zakopane en in een willekeurig winkelcentrum, kon iemand wild aan je knopen gaan trekken. Sommige zaten echt goed vast.

Op kerstavond stond ik in mijn T-shirt voor het raam van mijn hotelkamer. Alles was wit en het bleef decimeters per dag sneeuwen. Kerstkaartenwereld. Om het helemaal af te maken zouden we naar het twee kilometer verder gelegen katholieke kerkje lopen, maar het was min zeventien en ik had nog maar één knoop aan mijn jas. Het ging gewoon niet.

Nikitajas

Een paar dagen later kocht ik in een Pools warenhuis een Nikitajas met twee rijen van tien knopen.
Dat was mijn redding.

P.S. East West Trade

Na drie jaar sneuvelde East West Trade. De laatste rit was er gelazer met een auto die niet deugde onder de motorkap en het was onmogelijk te achterhalen of de verkoper in Nederland of de twee Pjotrs hadden gelogen. Voor de fax kregen R. en André nog een tientje van een buurman.